این یادداشت را به درخواست مجله سینمایی ۲۴ برای‌شان نوشتم. سپاس از ۲۴.
پرواز بر فراز آشیانه‌ی فاخته
چه خوب که بالاخره نشریه‌ای سینمایی به یک کتاب تئوریک سینمایی پارسی‌زبان گوشه‌چشمی‌از سر عنایت انداخت. دیگر داشتم به موجودیت کتابم شک می‌کردم. صدالبته در این سال‌ها با بی‌اعتنایی فعالانه و معنادار هم‌قطارانم در مقوله‌ی نقد فیلم، آشنا و مأنوس بوده‌ام. کتاب فیلم و فرمالین حاصل هفت سال تلاش است. از روزی که نقدنویسی را آغازیدم ایده‌ی چنین کتابی را در سر داشتم. برای خودم سرفصل‌هایی تعیین کردم و خرد خرد محتوای هر فصل را شکل دادم. شکل بدوی و خام بعضی از این فصل‌ها در چند مجله و روزنامه منتشر شد. وقتی کلیت فصل‌های مورد نظر به حداقلی از چشم‌انداز اولیه‌ام رسید، از آغاز سال ۱۳۹۳ دست‌به‌کار بازنویسی و تکمیل محتوا شدم. یکی از دل‌نشین‌ترین بازه‌های زمانی زندگی‌ام شش ماهی است که روزی ده ساعت روی این کتاب کار کردم (به کدامین شوق؟ حالا یادم نیست!). برای ارجاع دقیق‌تر به فیلم‌ها بسیاری را دوباره دیدم و فیلم‌هایی را هم برای نخستین بار به تماشا نشستم تا از میان‌شان نمونه‌های جذاب‌تر و کارآمدتر را برای ارجاع در متن برگزینم. در نخستین روزهای مهر ۹۳ کتاب را برای بررسی به نشر مرکز دادم. اوایل بهمن خبر دادند که مایل به انتشار کتاب هستند. قرارداد بستیم. پس از پایان جشنواره‌ی فجر، بازنویسی دوباره‌ی کتاب را شروع کردم و به‌اصطلاح شخمی‌اساسی به تمام فصل‌هایش زدم. چیزهای تازه‌تری به آن افزودم و در حد توانم متن را پیراسته و ویراسته کردم و برای نمونه‌خوانی اولیه به دوست عزیزی سپردم. امیر معقولی دوست خوب ادیبم، که در کتاب قبلی‌ام مجموعه‌داستان کابوس‌های فرامدرن هم بی مزد و منت یاری‌ام داده بود، این بار هم به دادم رسید و به یکدست کردن متن کتاب کمک رساند. متن نهایی را پس از تعطیلات نوروز ۹۴ به نشر مرکز دادم و دو ماه بعد، کتاب بدون هرگونه اصلاحیه‌ای مجوز گرفت. وظیفه‌ی تهیه‌ی فهرست نام‌ها و فیلم‌ها را هم خودم برعهده گرفتم که کار وقت‌گیر و دشواری بود. و در آخرین مرحله، واژه‌نامه را نوشتم و به ناشر سپردم. اواسط تابستان بود که کتاب منتشر شد و من به دلیل دوری خودخواسته از تهران، تا یک ماه بعد از انتشار، حاصل کار خودم را ندیدم. بعداً که کتاب به دستم رسید بارها مرورش کردم و جز چند اشتباه تایپی که به شمار انگشتان یک دست نمی‌رسد کلیتش را مطابق با نیتم، پالوده و آبرومند یافتم.
فیلم و فرمالین را دوست دارم. کتابی است که یکایک ثانیه‌های نوشته شدنش برای من آکنده از لذت بی‌بدیل سینما بوده است؛ لذتی که محال است بشود آن را جعل و وانمود کرد و رسوا نشد. فیلم و فرمالین کتابی تئوریک است که نوشتن‌اش بلندپروازی و جاه‌طلبی و سر نترس می‌خواهد، آن هم در این بستر تاریخی و فرهنگی، که تازه‌واردان هر عرصه باید بابت جوانی و تازه‌واردی‌شان شرمسار و سرافکنده باشند و تا مدت‌ها هویت شخصی خود را به نفع قدمای غالباً کم‌حوصله، سرکوب و چه بسا انکار کنند و تنها با تأیید آن‌ها درک و اندیشه‌ی شخصی خویش را شایسته‌ی اندکی ارزش و تمایز بدانند. در این سال‌ها که اصلی‌ترین پایگاه نوشتن‌ام ماهنامه‌ی فیلم بوده، همواره سایه‌ی سنگین چنین نگرشی را از جانب قدما و اخیراً نوپایان مدعی (که جاعلانه خاکساری می‌کنند و در واقع پر پرواز ندارند) چون شمشیری آخته بر سر داشته‌ام. فیلم و فرمالین حاصل بریدن از گرانش جانکاه تعارفات است. حاصل کنده شدن از سلسله‌مراتبی فرساینده و بی‌معنا. کتابی است برای عیش و پرواز در ساحت سینما و نسبتی با بداندیشی ندارد اما در عین حال انگ‌های بدی را نصیب پیشانی نگارنده‌اش می‌کند. گویی همیشه اندیشه‌ورزی از آنِ کسانی است که ما تعیین می‌کنیم و از این بدتر، محکومیم که در حیطه‌ی نظری هم مانند بسیاری از حیطه‌های دیگر مصرف‌کننده‌ی مرعوب غرب باشیم.
به گمانم فیلم و فرمالین برای دوستداران نقد و تحلیل فیلم و نیز سینماگران چیزهای بسیاری در چنته دارد. سرفصل‌های جلد دومش را هم از همین حالا تعیین کرده‌ام اما از شما چه پنهان، امیدی ندارم که حتی همین هزار نسخه‌ی چاپ اول (چه شمارگان شرم‌آوری) در عرض چند سال به دست اهلش برسد. اما اگر این محال، ممکن شود جلد دومی‌هم در راه خواهد بود؛ با نگاهی دقیق‌تر و عمیق‌تر از جلد نخست، به ظرایف روایت در سینما. این کتاب را به پدر عزیزم تقدیم کرده‌ام چون هیچ علاقه‌ای به سینما ندارد اما هم من و هم سینما به شخصیت‌های فوق‌العاده‌ای چون او بدجور علاقه داریم.
رضا کاظمی؛ پزشک، نویسنده، شاعر و فیلمساز
جناب دکتر کاظمی عزیز
سلام و عرض ادب
لازم است یک‌بار دیگر اتفاق خوشایند چاپ «فیلم و فرمالین» را تبریک عرض کنم
امیدوارم به‌زودی فرصت خواندن این کتاب کنجکاوی‌برانگیز دست دهد
تا به‌طور موردی پیرامون‌اش اظهارنظر کنم
به امید موفقیت‌های بعدی
پیروز و سربلند باشید
پژمان الماسی‌نیا
سپاس. پیروز باشید و برقرار
سلام. من برنامه دارم حتماً این کتاب رو در نوروز سال بعد بخونم. تنها دلیلی که این اتفاق تا حالا نیفتاده اینه که چندین کتاب نخونده از قبل دارم که باید اول سراغ اون‌ها برم.
آقای کاظمی عزیزتبریک می گم ، دیروز کتاب رو تهیه کردم ، متعاقبا نظر خود را اعلام خواهم کرد .