طبقه‌ی متوسط و سندرم اصغر فرهادی

10 thoughts on “طبقه‌ی متوسط و سندرم اصغر فرهادی”

1. من یک چیز رو نفهمیدم و آقا رضا لطفا بهم توضیح بده. تو یادمه زمان اکران درباره الی گفتی فیلم نسبتا خوبیه و بهش یک و نیم ستاره(از چهار) دادی. زمان نمایش جدایی نادر از سیمین هم به این فیلم سه ستاره دادی. اما حالا در این یادداشتت گفتی که درباره الی به نظرت از جدایی…. فیلم بهتریه! من واقعا نفهمیدم رضا جون. آیا عدد یک و نیم از عدد سه بزرگتره، یا نه، قضاوت تو هم درباره این دو فیلم در گذر زمان تغییر کرده و ارزش یکی رو برات بیشتر و یکی رو کمتر کرده؟ شفاف بگو خواهشن.
   ———-
   پاسخ: اولا رضا جون یعنی چه؟ من با شما آشنایی و صمیمیتی ندارم و حتی اگر داشته باشم این ادبیات مناسبی نیست. دوم من هرگز جایی به فیلمی ستاره نداده‌ام جز سایت سینتمگ که دوست‌مان در گرماگرم جشنواره شفاهی از ما ستاره می‌خواست و من هم به رسم ادب چیزی به او می‌‌گفتم و فقط سعی می‌کردم نسبت فیلم‌ها را رعایت کنم. یعنی اگر به بهترین فیلم سه ستاره داده بودم مجبور بودم بقیه را متناسب با همان کم کنم. واقعا این‌ ستاره دادن‌ها چیزی جز بازی نیستند. به تحلیل توجه کن. دنبال آمار گرفتن نباش. همین الان اگر تاپ تن عمرم را بپرسند با آن‌چه در شماره‌ی ۴۰۰ فیلم نوشتم خیلی فرق خواهد داشت. این رای‌گیری‌ها جنبه‌ی سرگرمی دارند. درباره ی الی هنوز هم برایم فقط از جدایی … بهتر است ( در کل و نه لزوما از همه‌ی جنبه‌ها) و نسبت به فیلم‌های همان سال چیزی عوض نشده. باز هم تکرار می‌کنم که باید به تحلیل‌ها توجه کرد که حتی آن‌ها هم در گذر زمان ممکن است عوض شوند. مثلا فیلم‌هایی که روزی خیلی جذاب بودند شاید دیگر جذابیتی نداشته باشند. برای همین است که در نقدهایم به جمله‌هایی مثل این‌که فیلم برایم خیلی جذاب بوده یا این فیلم خوب است یا بد است کم‌تر برمی‌خوری یااصلا برنمی‌خوری. سعی می‌کنم تحلیلی ارائه دهم که گوشه‌های تازه‌ای از فیلم را به مخاطب ارائه کند. برایم اصلا مهم نیست که نیت و هدف فیلم‌ساز چه بوده یا این‌که فیلمش خوب است یا بد.

2. حالا رضا جون، آقا رضا، رضا خان، آقای کاظمی، دوست عزیز، هر چی، داری صورت مسئله رو پاک می کنی. “سعی می‌کنم تحلیلی ارائه دهم که گوشه‌های تازه‌ای از فیلم را به مخاطب ارائه کند. برایم اصلا مهم نیست که نیت و هدف فیلم‌ساز چه بوده یا این‌که فیلمش خوب است یا بد” یعنی چی. تو(توی نویسنده) هر طور که بخوای بنویسی، نمی تونی که احساس شخصی ات رو درباره ی اون فیلم پنهان کنی. کما اینکه حتما خودت هم همچین ادعایی رو نداری. خود یک نقد لزوما نوع نگاه(منفی و مثبت) یک نویسنده به اون فیلم رو نشون میده. من ستاره هایی که به فیلمها دادی رو صرفا همینطوری برای مثال آوردم. به نقدت هم بخوای ارجاع بدی که خب مثلا نقد و یادداشتهایی که درباره ی درباره الی نوشتی، غالبا موضع نسبتا منفی داشتن و پر از عیب و ایراد گیری بودن و فریاد می زدی که من از این فیلم خوشم نمیاد. تو نقد و یادداشتهات درباره ی جدایی اما لحنت مثبت بود و رسما حتی گفتی با اینکه عاشقش نیستی اما فیلم مورد احترامته. اصلا لحن نوشته هات مشخصه(مثل همه ی نویسنده ها). اما الان میگی درباره الی از جدایی فیلم بهتریه. حالا من اومدم ازت می پرسم آیا گذر زمان باعث تغییر جایگاه این فیلم ها شده برات(هر چند که مدت زمانی از اکران جدایی نمی گذره)، ولی شما جواب مشخصی نمیدی. میگی نقد رو ببین! خب نقد رو دیدم که الان دارم این حرفا رو بهت می زنم. من تاکیدم روی این دو تا فیلم نیستا. اونها صرفا دو تا فیلم مصداقی ان. همین. آدمها حتی برای احساساتشون که در گذر زمان همیشه دچار تغییر میشه، توجیه و استدلالی دارن. خودشون لمسش می کنن. هیچ عیبی هم نداره چون ذات بشره. تو اما میخوای اینو کتمان کنی! خب پس باید بگی آدم دم دمی مزاجی هستی، یعنی احساساتت لحظه به لحظه تغییر می کنه، بدون اینکه بهشون در لحظه متعهد باشی.
   ———-
   پاسخ: من قطعا دوست شما نیستم و به این شکل نگاه شما کم‌ترین علاقه‌ای ندارم. هیچ تعهدی هم نسبت به شما و هیچ کس دیگر برای نظرهایم ندارم و این را به صراحت بارها اعلام کرده‌ام. الان نوشته‌ای پیش روی شماست و شما که بسیار دانشمند هستید هیچ نکته‌ی مهمی در این نوشته ندیده‌اید جز این‌که داستان حاشیه‌ای بد درباره‌ی الی را که برایم از جانب کسانی چون شما فحش و ناسزا به بار آورد دوباره زنده کنید. اگر دنبال استدلال باشی، به راحتی در نوشته‌هایم پیدا می‌کنی. من صراحتا فاصله و بیگانگی‌ام را با شما و رویکردتان اعلام می‌کنم. چه لزومی دارد شما هم وقت خودتان را تلف کنید؟

3. استاد سوالی که به نظرم می رسد این است که شما تنها فرهادی را فیلمساز و فیلمنامه نویسی توانا می دانید نه به قول خودتان یک اندیشمند…به نظرم استاد در این جمله یک تناقض وجود دارد فیلمسازی که مفهوم انسانی فیلم خود را به بهترین نحو و با پختگی ارائه می دهد پس می تواند اندیشه خود را عرضه کند پس می اندیشد و اندیشه اش را نشر میدهد کاری به درست یا غلط بودن اندیشه اش ندارم مهم به گمان من نحوه بیان آن در سینماست که فرهادی ثابت کرده است که آدم لایقی است.اما مورد دوم در مورد بحث اخلاق در طبقه متوسط است است که شما نوشته اید:” معضل ملموس زندگی طبقه‌ی متوسط که اخلاق را به دلیل این‌که مفهومی مذهبی می‌داند(!)، از زندگی کنار می‌گذارد.”استاد به نظر من طبقه متوسط عصبانیت و بقضی که از مذهب دارد را ناشی از محدودیت های آن می داند پیوسته در پی شکستن حصار های دست و پاگیر آن است.طبقه متوسط شناختی از مذهب ندارد که در پی آن اخلاق را مذهبی بداند.شناخت طبقه متوسط از مذهب سطحی و ناشی از واقعیت های اجتماعی به واسطه بروز بی و چون و چرای دین در تمام ارکان جامعه است طبقه متوسط اخلاق را نه به واسطه مذهبی بودن آن بلکه به دلیل شرایط منجلاب گونه زندگی در جامعه ای که این طبقه را به زیر فرو می کشاند کنار می گذارد….استاد برای این مقاله تان دنبال صفتی فراتر از فوق العاده می گردم…لذت می برم از نوشته هایتان…پیروز باشین
   ———–
   پاسخ: اول: من استاد نیستم. دوم: اما دست‌کم خوشحالم که درباره‌ی خود این متن صحبت می‌کنی. نظرم در خود متن هست و چیز تازه‌ای برای اضافه کردن ندارم. پیروز باشید.

4. اول یک نکته‌ی ظاهرا بی‌ربط: فعلا فاصله فرهادی تقریبا با همه‌ی فیمسازان معاصر آن‌هم فقط با ساختن پنج فیلم زیاد شده. کاری به سندرم اصغر فرهادی ندارم اما یک‌جور حس مقابله ناخودآگاه این وسط شکل نگرفته؟ نمی‌دانم…
   دوم: اهمیتی چندانی برای این تفسیرها و تاویل‌هایی که پای طبقات اجتماعی را در فیلم‌ها وسط می‌کشند قائل نیستم. واقعا این‌ها چقدر مهم است؟
   سوم: “ما مردمی عصبی، هیجانی، کم‌تحمل هستیم…” فکر نمی‌کردم در نوشتارتان به چنین اشاره‌هایی برسید. بر من ببخشایید ولی خوشم نیامد.
   چهارم; شاید بی‌ربط‌تر از همه: نوشتن در باب دو فیلم اخیرِ فرهادی فضیلت است؟ (قصد جسارت ندارم)
   ———–
   پاسخ: با نظرت کلا مخالفم. اهمیتی برای کامنتت قائل نیستم. کامنت گذاشتن برای مطلب رضا کاظمی یک فضیلت است؟ قصد جسارت نداشتم. ( مثل خودت نوشتم دیگه که طعمشو بچشی.) این همه توهین در لفافه‌‌ی ادب ؟ فکر می‌کنی خیلی باهوشی آقا محسن یا ما خنگیم؟ هر انتقادی از فرهادی که وسط میاد انگار اسم ناموستون وسط اومده حاضرید گلوی طرف را ببرید. حتی مطلب را به دقت نمی‌خوانید که دریابید بخشی از ان که به فرهادی پرداخته از موضع همدلی با اوست و نگرانی از ابتلای او به سرنوشت کسانی چون مخملباف. من هستم تا به شما تابوسازهای جهان سومی تلنگر بزنم. شما با ستایش‌های بی حد و حصر قاتل روح هنرمندید. می‌دانم اذیت‌تان می‌کند. خوشحالم. من متن اجتماعی برای یک فصلنامه‌ی سیاسی اجتماعی نوشته‌ام نه نقد فیلم. پرسشگر از من در این باره پرسیده و من باید جوابش را بدهم. به چه حقی برایم خط و ربط تعیین می‌کنی؟ من هرگز به خودم اجازه نداده‌ام درباره‌ی نوشته‌ی دیگران این‌طوری بنویسم.

5. آقای کاظمی قدری عصبانی هستید، چرا؟ اینکه گفتم اهمیتی چندانی به این جور نوشته‌ها نمی‌دهم صرفا اظهار سلیقه‌ام در مواجهه با فیلم‌هاست. خیلی دوست داشتم به این پاسخ بدهید که عایدی ما از این بحث‌ها چیست؟ شما در پاسخ به یک پرسش این‌ها را نوشته‌اید و من (که صرفا یک مخاطبم و عددی هم نیستم) با این پرسش‌ها مشکل دارم. بله اذیت شدم اما نه از بابت تعصب به فیلم یا فیلم‌ساز یا اینکه پنداشتید تابوساز جهان سومی‌ام (شاید باشم)، ازاین اذیت شدم که نتوانستم با زبان ناقص‌ام منظورم را بفهمانم. نه فرهادی و نه هیچ فیلمساز دیگری برایم حکم ناموس را ندارد و هرگز برای فیلم‌های بزرگتر از این‌ها هم ستایش بی حدوحصر بروز نداده‌ام. چطور به این نتایج رسیدید؟ غالب نوشته‌هایتان را دوست دارم و بند سومی‌ هم که نوشتم بر پایه‌ی همین دوستداری بود. سخن گفتن از فضیلت هم نوعی تایید ضمنی بر این گفتارتان بود که سندرم اصغر فرهادی و مانند اینها را نمی‌پسندم. لطفا عذرخواهی‌ام را بپذیرید.
   ———
   پاسخ: اگر کامنتت را دوباره بخوانی حتما متوجه می‌شوی که حق داشتم دلخور شوم یا نه. دلخوری اصلی‌ام این است که این متن دارد تحلیل تازه‌ای از یکی از مضمون‌های مهم سینمای ایران ارائه می‌دهد و هیچ‌کس حتی اگر با آن مخالف است درباره‌اش صحبت نمی کند و همه فوکوس می‌کنند روی فرهادی. من فرهادی را بسیار زیاد دوست دارم و او را تواناترین فیلم‌ساز امروز ایران می‌دانم و فقط با دو فیلم اخیرش ارتباط دلی نتوانسته‌ام برقرار کنم. وگرنه فرق میان استادی او در نوشتن فیلم‌نامه‌های کم‌نقص و اجرای واقعا درجه یک‌شان با کارهای دیگران را خوب می‌دانم. او به تایید من و ما نیازی ندارد. دنیا دارد توانایی‌اش را تحسین می‌کند. خود من حتی در حد این‌که نقدهای خارجی بر فیلمش را ترجمه کنم دست به کار شدم. پس هیچ غرض و نیت بدی ندارم. باور کنید که نوشته‌ی من در تایید بزرگی این آدم است و از واکنش افراطی دیگران انتقاد کرده‌ام. مثلا من مهرجویی را مهم‌ترین فیلم‌ساز ایرانی می‌دانم و مخملباف را مهم‌ترین فیلم‌ساز پس از انقلاب ولی اگر فیلم ضعیفی بسازند دلیلی نمی بینم بیهوده تعریف و تمجید کنم.

6. سلام
   می‌خواستم اشاره کنم که طبقه‌ی متوسط از منظر اقتصادی کاملاً قابل‌فهم و حتی اندازه‌گیری است.

   نکته‌ی مهمی که شما هم اشاره کردید این است که تعریف اقتصادی این طبقه؛ الزاماً همخوانی و سنخیتی با پایگاه اجتماعی آن ندارد (می‌گویم الزاماً و نه همواره).

   به همین خاطر است که من با شما موافقم آن‌جا که می‌گویید:
   «… به گمان من تعریف طبقه‌ی متوسط در جامعه‌ای مثل ایران به ناگزیر از منظر ایدئولوژیک صورت می‌گیرد و نه در چهارچوب‌های طبقه‌بندی‌های اقتصادی یا تبارشناسانه. هرجا دگراندیشی ـ به هر قوتی و در هر جهتی ـ هست و اندیشه‌ای ـ و نه اعتراض و عصبیت ـ مقابل گفتمان غالب وجود دارد طبقه‌ی متوسط همان‌جاست…»

   با احترام
   ——————-
   پاسخ: ممنون از نظرتان. حرف‌تان درست است و هرگز با آن مخالفتی ندارم ولی به نظرم آن تعریف اقتصادی در جامعه‌ی ما کارکرد ندارد. همه جور اندیشه‌ای در محدوده‌ی اقتصادی مورد نظر برای طبقه‌ی متوسط وجود دارد.

7. سلام.به نظرم بحث هایی این چنینی بسیار بهتر از نقد های خاله زنکی ای است که فاقد هر گونه بینش جامعه شناختی می باشد.به نظرم آنچه که سینمای ایزان کم دارد نه تکنسین و سرمایه و امکانات که فقر ذهنی و اندیشه است.فقر ذهنی ای که از نخواندن علوم انسان نشئت می گیرد.تا وقتی که علوم انسانی از آنِ شاگردان نه چندان با تلاش مدرسه باشد همه چیزمان بسان طبلی تو خالی می شود. سینمایمان از درون تهی می شود همان طور که سیاستمان از درون تهی شد.(و انگار تمام هستی در تلاش است تا ثابت کند، همه چیزمان به همه چیزمان می آید)
   ممنون از شما و دوستانتان که چنین مسئله مهمی را طرح کردید!
   راستی این مجله را کجا می توان تهیه کرد؟
   ——-
   پاسخ: سلام. ممنون. راستش نمی‌دانم چه‌طور می‌شود تهیه‌اش کرد. یک فصلنامه‌ی دانشجویی است.

8. از این سندرم های فصلی تا دلت بخواهد وجود دارد. در جریان جدیدترینشان که هستی رضا جان: سندرم رامبد جوان!
   ————
   پاسخ: بله ملتفتم و حتی سندرم ورود آقایان ممنوع که به نظرم یک فیلم خیلی معمولی است که خوبی‌اش این است که خیلی بد نیست!

9. سلام
   شما در بین عدم بینش فیلم ساز و فشار حاکمیت،کدام را موثر تر در دوری سینما از طبقه متوسط می دانید؟ و نکته دیگر اینکه چرا مثلا داریوش مهرجویی پس از ارائه دادن تصویری تقریبا نزدیک به طبقه متوسط سر گشته در فیلم هامون به تصویری( به نظر من) غیر واقعی از این طبقه در فیلم سنتوری می رسد؟
   ———-
   پاسخ: سلام. قطعا عامل دوم مهم تر است. و اما مهرجویی: با شما هم‌عقیده‌ام و عواملی چون کهولت سن، خودبسندگی هنرمند در حد خودشیفتگی، اطرافیان مجیزگو و کم‌خرد و تلاش فیلم‌ساز برای به دست آوردن انبوه تماشاگر و منفعت بیش‌تر و موج‌سواری بر احساسات روز را در این میان دخیل می‌دانم. هنرمندان ما روز به روز از جامعه دور میِ‌شوند و یکی از مصداق‌های بارز نوکیسه‌گی هستند. البته منظورم آقای مهرجویی نیست چون ایشان همیشه متمول بوده‌اند ولی او هم ارتباطی با جامعه ندارد و تصورش از جامعه‌ی بیرون، بی‌تعارف کمی مالیخولیایی است. هم هامون حکایت خود اوست و هم سنتوری. اگر سفر به سرزمین آرتور رمبو ی ایشان را ببینید بهتر به زمینه‌ی شکل‌گیری سنتوری پی می‌برید. سنتور آن فیلم را خود مهرجویی زده (که عدم تناسب صدای این ساز با فضای اروپایی فیلم تضاد جالبی به وجود آورده) و آرتور رمبوی آن فیلم گویی خود علی سنتوری است. هنرمند خودویرانگری که با رو آوردن به بیِ‌قیدی و غرقه شدن در خلسه‌ی شیمیایی و … به دره‌ی وهم و مالیخولیا می‌افتد. نسخه‌ی همین سرخوشی مصنوع در آسمان محبوب هم تجویز می‌شود. مهرجویی به‌راستی مولف است.

10. سلام
    ممنون از پاسختان.به نکته خوبی اشاره کردید(هنرمندان ما روز به روز از جامعه دور میِ‌شوند و یکی از مصداق‌های بارز نوکیسه‌گی هستند)
    اما آقای کاظمی،چرا فردی چون ابراهیم گلستان که یک عمر متهم به برج عاج نشینی می شود و همه از تکبر بی حد و اندازه اش صحبت می کنند،می تواند تصویری به غایت واقعی از طبقه ای که خود متعلق به آن نیست،ارائه کند؟در ضمن حال که بحث به ابراهیم گلستان کشید،فیلم «خشت و آینه» چه جایگاهی در نظام ارزش گذاریتان دارد؟
    ———
    پاسخ: به نظرم تصویر او در خشت و آینه « به غایت واقعی» نیست. اتفاقا استیلیزه و وامدار سینمای نئورئالیستی است. ولی این دلیلی بر ضعف فیلم نیست. من اصلا فکر نمی‌کنم که هنرمند باید تصویری « واقعی» ارائه دهد. او می‌تواند تصویری خیالی و نمادین به دست دهد که در عین حال ملموس و باورپذیر باشد. مهم لحن و شیوه‌ی به‌کارگیری محتوای اثر است. خشت و آینه را بسیار دوست دارم.
    بگذارید یک نکته را بگویم که حرف آخر را می‌زند: بهترین داستان درباره‌ی فقر را وقتی می‌شود نوشت که شکم سیر باشد و دغدغه‌های اضافی ذهن را مشغول نکرده باشد. برای داستان نوشتن و فیلم ساختن باید مشاهده‌گر خوبی باشی. لازم نیست قاتل یا معتاد باشی تا بتوانی چنین شخصیت‌هایی را بازآفرینی کنی، باید مفهوم قتل و اعتیاد را بشناسی.

Comments are closed.